ΖΑΝ ΒΑΛ: είναι ακριβώς η βεβαίωση της ελευθερίας που αντιθέτει τον Κίρκεγκωρ στον Έγελο.
ΔΡΑΓΩΝΑΣ: Δεν είναι η βεβαίωση ιδιαίτερα της ελευθερίας, που αντιθέτει τον Κίρκεγκωρ στον Έγελο. Πίσω απ’ αυτή την σύγκρουση, αυτό που κυρίως και σαφώς χωρίζει τις δυο φιλοσοφικές προσεγγίσεις, είναι το επείγον, η σπουδαιότητα και η προτεραιότητα που παίρνει η ανθρώπινη ύπαρξη (υπαρξιακή φιλοσοφία), ενάντια σ’ ένα ψυχρό Κοσμικό Νόμο του οποίου ο άνθρωπος αποτελεί εν’ ασήμαντο σχεδόν τμήμα (Εγελιανή φιλοσοφική στάση). Πολύ περισσότερο όταν για μένα ο Κόσμος, η Γενικότητα, το Όλον, αποτελεί εκτεταμένο περιεχόμενο της ανθρώπινης ύπαρξης και όχι αντίστροφα. Έτσι η ανθρώπινη ύπαρξη δεν είναι απλά πρωτεύουσα, αλλά μοναδική.
Μόνο αυτή θέτει τέτοια ζητήματα και μόνο αυτήν μπορεί να αφορούν. Δεν υπάρχει ανθρώπινη ύπαρξη μη συνισταμένη απ’ τους άλλους και τον Κόσμο. Έτσι αλληλοπεριέχουμε τους εαυτούς μας, ενώ έκαστος περιέχει τους άλλους, τα άλλα και το Όλον. Τα γεγονότα, ακόμα και η επιστήμη, παραμένουν όπως έχουν, το μόνο που αλλάζει είναι η αληθινή διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης.
ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ: Η ελευθερία, ιδού τι μεγάλο, τεράστιο μέσα στον άνθρωπο. Ο Έγελος δεν διατήρησε αυτό το αίσθημα της ελευθερίας που νοιώθουμε μέσα μας.
ΔΡΑΓΩΝΑΣ: Το ότι νοιώθουμε ένα αίσθημα ελευθερίας μέσα μας, τούτο μόνο, δεν σημαίνει ακριβώς, ότι θεμελιώνεται η ελευθερία εντός μας. Οι τρόποι που εκδηλώνεται η αναγκαιότητά μας – όπως για παράδειγμα το φαινόμενο της εκλογής – δίνουν αρκετή λαβή για να αισθανόμαστε το αίσθημα της ελευθερίας. Αυτό δεν σημαίνει πάντως ότι την έχουμε.
Το ζήτημα είναι, πόση συνείδηση έχουμε για το σημαίνειν όλων αυτών των λειτουργιών. Η έννοια της ελευθερίας χρειάζεται μια πολύ προσεκτική ανάλυση. Αυτό που είναι μεγάλο και τεράστιο μέσα στον άνθρωπο, είναι η δύναμη της Ανάγκης, που τον συνιστά.
ΓΙΑΣΠΕΡΣ: Η Υπόσταση είναι ουσιωδώς ελευθερία. Αν η υπέρβαση μας απεκαλύπτετο, δεν θα μπορούσε να είμαστε ελεύθεροι. Θα μας κυριαρχούσε η υπέρβαση.
ΔΡΑΓΩΝΑΣ: Η Ύπαρξη(υπόσταση), είναι ουσιωδώς ανάγκη και όχι ελευθερία. Ελευθερία υπάρχει μόνο επειδή η έννοια του ανθρώπου και η Ανάγκη αποτελούν ουσιαστική ταυτότητα, επειδή η καθορίζουσα αρχή και η καθοριζόμενη είναι ένα και το ίδιο Όν. Μ’ αυτήν την έννοια, δεν χρησιμεύει πια να μιλάμε για ελευθερία. Η παραίσθηση της ελευθερίας, οφείλεται στην καθυστέρηση της συνειδητοποίησης του αναγκαίου, από μέρους της εξωτερικής προσωπικότητας του ανθρώπου.
Όσο για την απελευθέρωση, αυτή δεν είναι απελευθέρωση από την δέσμευση της αναγκαιότητας, αλλά από την αμηχανία της άγνοιας μέχρι την συνείδηση της Ανάγκης, από την οποία εξ άλλου ο άνθρωπος δεν μπορεί να διαχωριστή. Αυτή η ίδια η αποκάλυψη της υπέρβασης συνιστά την ύψιστη πράξη, της ελευθερίας. Εκεί, θέληση, δράση, περιορισμός και ελευθερία ταυτίζονται. Η υπέρβαση είναι λοιπόν λυτρωτική, αντίθετα απ’ ότι κρίνει ο Γιάσπερς. Αυτό που θα κυριαρχούσε τότε θα ήταν η πεμπτουσία της Ανάγκης, που είναι: Στατικότης Μηδέν. Αυτό είναι το καθαρό ΕΙΝΑΙ και συμπίπτει με την έσχατη ύπαρξή μας, με το εσώτατο που οι ίδιοι είμαστε.
Άλλα πιστεύει κανείς πρίν βιώση το συμβάν της Υπέρβασης, και εντελώς άλλα Μετά…
Αθήνα 24.3.1979